Bij het afscheid van professor Cor Baeten | Door Jules Coenegracht
Wereldberoemd in een klein stukje van de gezondheidszorg. Dat is colorectaal chirurg Cor Baeten die op 4 april, de dag dat hij 65 werd, zijn afscheidscollege gaf. Dat ‘klein stukje’ mag letterlijk genomen worden: Cor Baeten maakte naam door zijn volledig vernieuwend werk rond de anus. Hoe een schrikreactie leidde tot wereldfaam.
“Hoe komt iemand erbij zich bezig te houden met zoiets absurds als aambeien, fistels en fecale incontinentie? Als je in die richting je werk gaat zoeken, moet je wel goed gestoord zijn.” Cor Baeten is, op een milde manier, voorstander van duidelijkheid – ook als het over zijn eigen vakgebied gaat. Dus even, voor wie het niet weet: ‘fecale incontinentie’ betekent dat je je poep niet kunt ophouden.
Schrikreactie
“Het leven hangt soms van toevalligheden aan elkaar”, zegt Baeten. “Toen ik assistent-chirurg was, zwaaide professor Greep de scepter bij chirurgie. Hij vond dat ‘zijn jongens’, zoals hij ons noemde, moesten promoveren. Daar was verder geen discussie over mogelijk. Mijn vriendjes kozen prachtige, beschaafde onderwerpen: de een wilde vaatchirurg worden, de ander traumatoloog en een derde richtte zich op voeding. Ik was een beetje jaloers, want ik had nog niks. Totdat we op een middag een bespreking hadden over een patiënt die de volgende dag geopereerd zou worden. Greep hield een donderspeech over het feit dat dergelijke aandoeningen nog steeds op zo’n ouderwetse manier behandeld werden. ‘Daar moet iets slimmers op te bedenken zijn’, zei hij, en keek mij doordringend aan. Dus zei ik maar snel dat ik het zou gaan doen. Het was dus eigenlijk meer een schrikreactie dan een bewuste keuze. En zo werd ik, van de ene seconde op de andere, de deskundige op het gebied van de anus.”Onbegrijpelijk leven
Dat die deskundigheid nodig was, bleek wel: de polikliniek van Cor Baeten stroomde vol, ook met mensen die leden onder fecale incontinentie. Dat begrip klinkt enigszins neutraal, maar wie stilstaat bij de consequenties van deze aandoening, realiseert zich hoe zegenrijk Baetens werk voor de betrokken patiënten was en is. “Het blijft een taboe-onderwerp, je praat er niet over bij een kopje koffie en een plakje cake. Mensen moeten luiers dragen, altijd verschoning bij zich hebben, durven de straat niet op. Ze gaan niet meer winkelen, komen niet meer onder de mensen. Ze leiden een onbegrijpelijk leven. Ik ken een geval van iemand die niet meer naar buiten durfde en de boodschappen thuis liet bezorgen. Die betaalde hij dan door de brievenbus.”
Een overbodige spier
“Ik heb ’s nachts natuurlijk vaker de prachtigste invallen, maar de meeste ben ik de volgende morgen weer vergeten.” Eén inval herinnerde hij zich de volgende dag wel en heeft hem in kleine kring – onontkoombare woordspeling – wereldfaam bezorgd. Het is een operatie die bekend staat onder de naam dynamische gracilis plastiek. “Elk mens heeft in zijn bovenbeen een volstrekt overbodige spier. Als je die wegneemt, gebeurt er niets: je kunt nog evengoed lopen en rennen, je merkt er niets van. Waarschijnlijk heeft Onze-Lieve-Heer gedacht: ik laat hem toch maar zitten, misschien kan iemand er ooit wat mee.” Baeten bedacht dat je die bovenbeenspier rond de anus kunt aanbrengen. Maar een spier werkt op basis van wat de hersenen bevelen; een spier rond de anus gaat niet spontaan samentrekken. Hoe krijg je die spier zover? Dat was het tweede deel van Baetens nachtelijke openbaring: door de spier elektrisch te prikkelen, kun je haar dwingen samen te trekken. Het werkt als volgt. Via een in de buik aangebrachte pacemaker wordt de uit het bovenbeen gehaalde spier elektrisch geprikkeld en trekt zich daardoor samen: de patiënt is continent. Als hij moet poepen, zet hij de pacemaker uit met een afstandsbediening. De spier ontspant en wat eruit moet, kan eruit. Als dat gebeurd is, zet je de pacemaker weer aan en ben je weer continent.
Et maintenant?
De dynamische gracilis plastiek heeft hij zelf bedacht en ontwikkeld, maar hij stond ook aan het begin van andere technieken op hetzelfde terrein. Voor een deel doordat hij de mensen goed kende: er zijn, ook wereldwijd, niet zoveel chirurgen die zich hiermee bezighouden. “Ik heb dingen gedaan die volstrekt uniek waren. Dat geeft een goed gevoel.” Zijn opvolgers zetten zijn werk voor een groot deel voort – maar niet de dynamische gracilis plastiek. “Ze vinden het te tricky. Dat was natuurlijk een teleurstelling, maar je kunt een chirurg niet dwingen iets te doen waar hij niet in gelooft.” De zoon van professor Baeten is ook colorectaal chirurg, in Gouda. Hij wil de dynamische gracilis plastiek wel voortzetten, en zijn vader gaat hem daarbij helpen. Zo is er altijd een uitweg. Vindt ook Cor Baeten zelf, getuige de titel van zijn afscheidscollege: The way out.
